Termopasta nədir və nəyə görə vacibdir?
İstilik ötürülməsində əsas rol
Termopasta prosessor və soyuducu sistem arasında istilik ötürülməsini təmin edən xüsusi maddədir. Kompüter və noutbuklarda istifadə olunan bu qarışıq prosessorun yaratdığı istiliyi birbaşa radiatora ötürür və cihazın qızmasının qarşısını alır. Əgər termopasta düzgün istifadə olunmazsa, prosessorla soyuducu arasında boşluqlar yaranır və istilik ötürülməsi zəifləyir. Bu isə sistemin tez-tez donmasına, performansın düşməsinə və hətta cihazın sıradan çıxmasına gətirib çıxara bilər.
Termal pasta yalnız istilik keçiriciliyi ilə deyil, həm də cihazın uzunmüddətli işləməsinə təsiri ilə seçilir. Keyfiyyətli termopasta vasitəsilə temperatur sabit saxlanılır və komponentlər zədələnmir. Xüsusilə oyun kompüterlərində və yüksək performanslı noutbuklarda bu fərq daha aydın hiss olunur.
Kompüter və noutbuklarda tətbiqi
Kompüter və noutbuklarda termopasta prosessor, qrafik kart və bəzi hallarda çipset üzərində istifadə olunur. Bu hissələr ən çox qızan komponentlərdir və termal pasta onların işini stabil saxlayır. Hər dəfə soyuducu sistemi dəyişdirərkən və ya təmizləyərkən termopastanın yenilənməsi tövsiyə olunur.
Məsələn, köhnəlmiş və qurumuş termopasta artıq istilik keçiriciliyini itirir. Bu halda cihazda temperatur artır, fanlar daha yüksək sürətlə işləyir və nəticədə səs-küy yaranır. Sadə görünməsinə baxmayaraq, termal pasta dəyişdirilməsi cihazın performansında nəzərəçarpacaq fərq yaradır. Buna görə də həm kompüter ustaları, həm də təcrübəli istifadəçilər termopastanın düzgün istifadəsinə xüsusi diqqət yetirirlər.
Termal pasta növləri və onların fərqləri
Kompüter və noutbuklarda istifadə edilən termopasta müxtəlif tərkibə malik olur. İstifadəçinin seçəcəyi termal pasta modelindən həm istilik keçiriciliyi, həm də cihazın ümumi performansı asılıdır. Buna görə də seçim edərkən bazarda ən çox yayılmış növlərin xüsusiyyətlərini bilmək vacibdir.
Silikon əsaslı termopasta
Ən geniş yayılmış növlərdən biri silikon əsaslı termopastadır. Onlar adətən münasib qiymətə satılır və gündəlik istifadə üçün kifayət qədər effektivdir. Silikon termal pasta əsasən ofis noutbukları və yüksək güc tələb etməyən kompüterlər üçün uyğundur. İstilik keçiricilik göstəricisi orta səviyyədədir, lakin müntəzəm olaraq dəyişdirilməlidir. Üstünlüyü odur ki, tətbiqi asandır və hər kəs rahatlıqla istifadə edə bilər.
Metal və maye metal əsaslı variantlar
Daha yüksək performans tələb edən sistemlərdə metal və ya maye metal əsaslı termopasta istifadə olunur. Bu termal pasta növü çox güclü istilik keçiriciliyi ilə seçilir. Xüsusilə oyun kompüterləri, montaj sistemləri və güclü qrafik kartlı noutbuklar üçün ideal seçimdir. Maye metal termopasta istiliyi sürətlə radiatora ötürür və temperaturu aşağı səviyyədə saxlayır. Amma bu növün istifadəsi diqqət tələb edir, çünki düzgün tətbiq olunmasa anakarta ziyan vura bilər.
Karbon və keramik əsaslı termal pasta
Karbon və keramik əsaslı termopasta həm təhlükəsizlik, həm də sabitlik baxımından ön plana çıxır. Onlar elektrik keçiriciliyi olmayan materiallardan hazırlandığı üçün riskləri minimuma endirir. Bu tip termal pasta həm oyunçular, həm də peşəkar istifadəçilər tərəfindən seçilir, çünki həm yüksək keyfiyyət, həm də etibarlılıq təqdim edir. Karbon əsaslı termopasta uzun müddət öz xüsusiyyətini saxlayır və tez qurumur, bu da istifadəçiyə daha az dəyişdirmə zərurəti yaradır.
Ümumiyyətlə, termal pasta növü seçərkən istifadəçinin cihazdan gözləntiləri əsas rol oynayır. Əgər gündəlik işlər və sadə proqramlarla məhdudlaşırsa, silikon əsaslı termopasta kifayət edir. Amma yüksək performans və uzunmüddətli sabitlik tələb olunursa, metal və ya karbon əsaslı modellər daha doğru seçim olacaq.
Termopastanın düzgün çəkilməsi qaydaları
İstifadəçilərin çoxu termopasta haqqında məlumatlı olsa da, onu düzgün tətbiq etməkdə səhvlərə yol verirlər. Halbuki ən keyfiyyətli termal pasta belə səhv çəkildikdə faydasını tam göstərmir. Doğru üsulla istifadə olunduqda isə həm temperatur azalır, həm də cihazın ümumi performansı yüksəlir.
Səthin əvvəlcədən təmizlənməsi
Termopasta çəkməzdən əvvəl ən vacib addım prosessor və soyuducunun təmas səthini təmizləməkdir. Köhnəlmiş və qurumuş termal pasta qalığı qalarsa, yeni qat istiliyi lazımi qədər ötürməyəcək. Bu, həm temperaturun artmasına, həm də performansın düşməsinə səbəb olur. Təmizləmə üçün adətən izopropil spirt və yumşaq bez istifadə olunur. Prosessor səthi tam parlaq və təmiz görünənədək köhnə termopasta qalıqları silinməlidir. Bu addım düzgün istilik keçiriciliyi üçün əsas şərtdir.
Optimal miqdar və yerləşdirmə üsulları
Əksər istifadəçilər ya çox, ya da az termal pasta tətbiq edir. Hər iki hal səhvdir. Çox termopasta prosessor üzərində yayılaraq kənarlara sızır, az olduqda isə boşluqlar qalır. Optimal miqdar adətən “bir noxud boyda” qaydası ilə ölçülür. Soyuducu basıldıqda termal pasta təbii şəkildə səthə bərabər yayılır.
Bəzi ustalar termopastanı əvvəlcədən kart və ya spatula ilə yaymağı üstün tutur. Bu üsul da düzgündür, amma bərabər qalınlıqda yaymaq vacibdir. Əsas məqsəd prosessorla soyuducu arasında boşluq qalmaması və istiliyin maneəsiz ötürülməsidir. Düzgün çəkilmiş termopasta nəticəsində temperatur 5–15 dərəcə aşağı düşə bilər, bu isə cihazın ömrünə və sabitliyinə böyük təsir göstərir.
Termal pastanın dəyişdirilmə müddəti və əlamətləri
Termopasta zamanla öz xüsusiyyətlərini itirir və istilik keçiriciliyi zəifləyir. Buna görə də hər bir istifadəçi termal pastanın nə vaxt dəyişdirilməli olduğunu bilməlidir. Ümumiyyətlə, keyfiyyətli termopasta 1,5–2 il ərzində effektivliyini qoruyur. Daha ucuz modellərdə isə bu müddət 6–12 ay ola bilər. Müasir noutbuk və stolüstü kompüterlərdə yüksək yüklənmə olduqda termal pastanın daha tez quruması müşahidə olunur.
Termopastanın dəyişdirilməli olduğunu göstərən əsas əlamət cihazın temperaturunun sürətlə yüksəlməsidir. Əgər fanlar daha çox səs çıxarır və prosessor həddindən artıq qızırsa, bu, artıq termal pastanın təsirini itirdiyini göstərir. İstifadəçi gündəlik işlərdə belə cihazın ləngidiyini, oyunlarda isə performansın aşağı düşdüyünü müşahidə edə bilər.
Digər bir əlamət cihazın qəfil sönməsidir. İstilik artdıqca sistem özünü qoruma rejiminə keçir və avtomatik olaraq söndürülür. Bu, həm noutbuk, həm də masaüstü kompüterlərdə baş verə bilər. Çox vaxt səbəb sadəcə qurumuş və faydasını itirmiş termopasta olur.
Termal pastanın dəyişdirilməsi həm cihazın ömrünü uzadır, həm də daha sabit işləməsini təmin edir. İstifadəçilərə hər iki ildə bir dəfə profilaktik məqsədlə termopastanı yeniləmək tövsiyə olunur. Xüsusilə yüksək temperaturla işləyən oyun kompüterləri və güclü qrafik kartlı sistemlər üçün bu prosedur daha vacibdir.
Ümumiyyətlə, vaxtında dəyişdirilən termal pasta cihazı qızmadan qoruyur, prosessor və digər komponentləri uzun müddət sabit vəziyyətdə saxlayır. Bu səbəbdən termopasta təkcə texniki xidmətin bir hissəsi deyil, həm də kompüterin sağlamlığı üçün ən mühüm tədbirlərdən biridir.
Termopasta qiymətləri və istifadəçi seçimləri
Azərbaycanda kompüter bazarında termopasta çeşidləri kifayət qədər genişdir. İstifadəçilər həm sadə, həm də premium modellər arasından seçim edə bilirlər. Ən münasib qiymətli silikon əsaslı termopasta adətən 5–10 AZN aralığında satılır. Bu tip məhsullar gündəlik istifadə üçün nəzərdə tutulub və ofis noutbuklarında kifayət qədər effektiv nəticə göstərir. Daha keyfiyyətli, uzunömürlü termal pasta modelləri isə 15–25 AZN civarında dəyişir.
Premium seqmentdə karbon və maye metal əsaslı məhsullar üstünlük təşkil edir. Belə termopasta qiymətləri 30–60 AZN aralığında olur. Bu məhsullar daha çox oyun kompüterləri və güclü prosessorlarla işləyən istifadəçilər tərəfindən seçilir. Maye metal əsaslı termal pasta xüsusilə yüksək istiliyi sürətlə ötürmə qabiliyyəti ilə seçilir, lakin tətbiqi daha diqqətli yanaşma tələb edir.
İstifadəçilərin seçimində qiymət qədər etibar edilən marka da rol oynayır. Bazarda ən çox satılan termopasta modelləri adətən beynəlxalq tanınmış istehsalçılara məxsus olur. Çünki ucuz, keyfiyyətsiz termal pasta çox vaxt cihazı qorumaq əvəzinə zərər verə bilər. Buna görə də alıcılar bir qədər baha olsa belə, tanınmış markalara üstünlük verirlər.
Azərbaycanda kompüter ustaları da müştərilərə tez-tez termopasta dəyişdirməyi tövsiyə edir. Çünki vaxtında yenilənməyən termal pasta cihazın ömrünü azaldır, əlavə təmir xərclərinə səbəb olur. Buna görə də həm peşəkar ustalar, həm də sadə istifadəçilər profilaktika məqsədilə mütəmadi olaraq termopasta dəyişməyə üstünlük verirlər.
Ümumilikdə, ölkədə termopasta satışı sabit şəkildə artmaqdadır. Bu artım həm oyunçuların, həm də ofis istifadəçilərinin cihazlarına daha çox diqqət göstərməsindən irəli gəlir. İstər ucuz silikon əsaslı variant, istər premium metal əsaslı model olsun — bazarda hər bir istifadəçi öz ehtiyacına və büdcəsinə uyğun termal pasta tapa bilir.
